روایت تاریخی

تمام مورخین ولادت با سعادت آن حضرت را سال ۲۳۲ هجرى اعلام کرده و در این خصوص اختلافی نیست ولیکن در روز و ماه آن اختلاف است. اکثر مورخین ولادت را در ماه ربیع الثانی دانسته‌اند اما مرحوم کلینی بدون تعیین روز ولادت را در ماه رمضان ۲۳۲ اعلام می‌کند و طبرسی نیز در قولی منفرد ولادت را در روز جمعه ۸ ربیع الأول عنوان کرده است. مرحوم کلینی، الکافی ج۱ ص ۵۰۳، طبرسی، تاج الموالید ص ۱۰۵،  در مورد روز ولادت هم به غیر از گزارش طبرسی سه گزارش دیگر به شرح زیر در کتب تاریخی ذکر شده است که مجموعا چهار گزارش خواهد شد.  الف ) شهید اول و شیخ کفعمی ولادت امام حسن عسکری را در چهارم ربیع الثانی ذکر کرده‌اند. شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۱،  الدروس ج۲ ص ۱۵، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۵۰ ص ۲۳۶، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۸۹، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۹۰۵ ب) ابن شهرآشوب، طبرسی محدث اربلی و فتال نیشابوری نیز معتقدند ولادت آن امام همام در هشتم ماه ربیع الثانی بوده است که روایت مشهور نیز همین تاریخ است. (علامه طبرسی، اعلام الوری ج۲ص ۱۳۱، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۵۱، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۴۳۰، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۴۲۲ ، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۶، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۸۹، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۹۰۵ و فیض العلام  ص ۲۹۳)

ج ) اما شیخ مفید، شیخ طوسی و سید بن طاوس می‌نویسند ولادت امام یازدهم در روز جمعه دهم ربیع الثانی سال ۲۳۲ هجری و در شهر مدینه بوده است ( شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۵۲، شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص ۷۹۲ ‏، سیدبن طاوس، اقبال الاعمال ج ۲ ص ۶۱۸، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۱،   علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۵۰ ص ۲۳۶، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۷۵۹، شیخ عباس قمی فیض العلام  ص۲۹۵)  در مورد محل ولادت نیز تمام مورخین شهر مدینه را اعلام کرده‌اند اما ابن شهر آشوب و فتال نیشابوری بعد از ذکر مدینه می‌نویسند به روایتی هم در سر من رأی ( سامرا ) متولد شده است. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۴۲۲، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۵۱، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۶

ابن شهر آشوب می‌گوید: اسـم شريف آن حضرت حسن و كنيه اش ابو محمّد و القابش صامت، هادی، رفیق، سراج، مضییء، شافی، مرضی زكى و مشهورترین آن عسكرى است. به آن حـضـرت و هـمـچـنـيـن بـه پـدر ( امام هادی علیه السلام )و جدش ( امام جواد علیه السلام) ابن الرضا می‌گفتند.  ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۴۲۱، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۸
مرحوم کلینی می‌نویسد مادر محترم آن حـضـرت نامـش ( حديث ) و یا ( سوسن) بوده است کلینی الکافی ج ۱ ص ۵۰۳، شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۳۳۵ به قولى نیز نام مادرشان ( سليل ) بوده و به او ( جده ) مى گفتند و در نهايت صلاح و ورع و تقوى بوده و در کشور خودش پادشاه زاده بوده اسـت. عیون المعجزات ۱۳۴، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۸ مسعودى می‌نویسد امام حسن عسكرى علیه السلام در مدينه متولد شد و سـن شريـف امـام عـلى نـقى عليه السّلام در آن زمـان شـانـزده سـال و چـند ماه بود. در سال ۲۳۶ که امام هادی به سامرا تبعید شد امام عسکری علیه السلام همراه پدر به عراق رفتند که در آن هنگام سن مباركشان چهار سال و چند ماه بود. بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۸

شیخ مفید می‌نویسد: مدت عمر مبارک آن حضرت ۲۸ سال بود که از این مدت شش سال آن دوران امامت ایشان است بعد از امام عسکری علیه السلام مقام امامت به فرزندش که هم نام پیامبر بود و کنیه او را داشت رسید و امام عسکری جز او فرزندی نداشت و او حتی در زمان حیات پدر نیز غائب و پنهان بود.کلینی الکافی ج ۱ ص ۵۰۳، شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۳۴۶